De tentoonstelling Geen woorden maar draden in Wereldmuseum Rotterdam laat zien met wat een liefde, geduld en veerkracht, indrukwekkende borduurwerken zijn gemaakt. En dat deze kunst van alle tijden, nog altijd springlevend is. De handen die aandachtig de steken zetten, behoren vaak toe aan vrouwen, wiens naam vaak onbekend is. Onder de titel Art She Crafted van Stichting Ellae wordt een van deze vrouwen uit de onbekendheid gehaald. Zo zet Ellae de kunstenaar Saida Bennoude Azzabi in het licht in deze tentoonstelling. Bennoude Azzabi, meester in de Tarz-Fessi borduurtechniek die diepgeworteld is in het traditionele Marokkaanse textielerfgoed, zet zich in voor het behoud en de voortzetting van deze eeuwenoude traditie. Haar werk is doordrenkt van spirituele betekenis en artistieke expressie en is bovendien ongelooflijk vernuftig. Steek na steek vormt zij geometrische patronen zonder ze te tellen.
Art She Crafted is een programma van Ellae dat het erfgoed en de maker, die lang ongezien en ondergewaardeerd zijn gebleven, viert. Makers uit de eerste generatie diaspora dragen een schat aan tradities, kennis en kunstvormen met zich mee.
Saida Bennoude Azzabi (1952 te Fès) is onderdeel van de eerste generatie diaspora en woont nu in Veghel. Als tiener begon zij aan een opleiding in Tarz-Fessi, één van Marokko’s textiele erfgoedschatten. Vier jaar lang studeerde zij deze vorm van handwerken onder begeleiding van master artisans aan de Artisanat Traditionnel Residence Batha, Fes-Bali. Het bijzondere aan Tarz-Fessi is de enorme precisie, die zich onthult aan de achterkant van de stof waar je hetzelfde patroon ziet als aan de voorkant. Er zijn geen verborgen knopen of klitten. Het patroon van Tarz-Fessi-borduurwerk is meestal geometrisch. De borduurvorm is herontdekt door zowel kledingontwerpers als borduurders en kan ook de hedendaagse modewereld bekoren.
De opleiding in Fes el-Bali, waaraan Bennoude Azzabi studeerde, bestaat niet meer en als meester Tarz borduurster zet zij zich in voor behoud van deze borduurtraditie. In 60 jaar tijd heeft zij een groot privé-archief opgebouwd. Haar Tarz-Fessi archief is inmiddels van belangrijke historische waarde. Ze deelt haar werk nu voor het eerst met een breed publiek in het Wereldmuseum.
Te zien is onder andere een kaftan, met duizenden zorgvuldig gezette steken in geometrische patronen, waar jaren werk in zit. Het is tentoongesteld naast een kussensloop met een al even gedetailleerd patroon, dat zij in 1969 heeft gemaakt op 17-jarige leeftijd. Voor de tentoonstelling heeft Saida Bennoude Azzabi ook iets nieuws een jeugdportret op linnen afgedrukt en direct op de afbeelding geborduurd. Met draden en pixels verkent zij manieren om in haar kunst een nieuw medium als fotografie te combineren met Tarz-Fessi.
Bennoude Azzabi voelde zich op jonge leeftijd al aangetrokken tot borduren en had de wens om verbinding te maken met haar erfgoed en haar culturele tradities. Hoe langer zij borduurde, des te meer zij leerde over de geschiedenis, systemen en betekenissen ervan. “Tarz el Fessi borduurwerk belichaamt echt alles”, zegt ze. “Geometrie, sociale codes, familietradities, verfraaiing en meer.”
Borduren werd lang niet erkend als kunstvorm, wellicht omdat het werd geassocieerd werd met gendergebonden ambachten zoals weven, breien en naaien. In de hiërarchie van het kunstmedium stond de schilderkunst traditioneel bovenaan en textielkunst helemaal onderaan. Makers zoals Saida Bennoude Azzabi werden daarom niet opgemerkt of gewaardeerd door de kunstwereld, maar Ellae en de tentoonstelling Geen woorden maar draden zetten de schijnwerpers op deze kunstenaar wiens handen deze prachtige werken maakten en nog steeds maken.
Stichting Ellae
Ellae Foundation zet zich samen met haar partners in voor meerstemmigheid, emancipatie en een kwalitatief breed cultuuraanbod. Dit doen zij door culturele instellingen impulsen te geven op projectniveau of door juist langdurig te ondersteunen via duurzame partnerships of beleidstrajecten. Ellae’s missie is om de gender-, cultuur- en sociaaleconomische kloof in de kunst/cultuur/mediasector te dichten, door data te delen om het bewustzijn te vergroten, door te inspireren met artistieke producties, door talent te koesteren op haar academie en door de sector te verbeteren en instellingen te helpen met adviezen.
Tentoonstelling Geen woorden maar draden
Op 8 juni 2023 opende de tentoonstelling Geen woorden maar draden. Met deze expositie toont het Wereldmuseum Rotterdam de enorme verscheidenheid aan borduurwerk, voor een groot deel uit eigen collectie, gemaakt door mensen over de hele wereld . Centraal staat de veelzijdige betekenis van borduren als versiering, als culturele expressie, als document van een verhaal, als uiting van groepsidentiteit en individuele identiteit. Geen woorden maar draden zet de schijnwerpers op de vaak onbekende makers wier handen al die prachtige werken maakten en nog steeds maken.
Wereldmuseum Rotterdam gaat met de tentoonstelling in op de ontwikkelingen in de samenleving van de laatste jaren. Mensen hebben handwerken herontdekt als betekenisvolle bezigheid en als onderdeel van slow living: aandachtiger leven in het hier en nu. De collectie van het museum biedt een grote bron van inspiratie en wekt ontzag op voor het technisch vernuft waarmee de werken gemaakt zijn. In de tentoonstelling zijn zo’n 200 borduurwerken te zien. Daarvan komen circa 170 objecten uit de omvangrijke eigen collectie borduurwerken.
Geen Woorden maar Draden is tot en met 22 oktober 2023 te zien in het Wereldmuseum Rotterdam.
Meer info www.wereldmuseum.nl/nl
Beeld: Kaftan met riem_Fes, Morokko en Veghel, Nederland_2022 2023_bruikleen van mevr. Azzabi. Foto © Alexander Santos Lima
