Het Frans Hals Museum heeft een uniek werk van de schilder Cornelis van Haarlem (Haarlem 1562 – 1638 Haarlem) verworven. Het enige bekende keukenstuk van deze schilder, dat eerder al te zien was in de tentoonstelling Nieuwkomers, kon nu worden aangekocht dankzij bijdragen van verschillende fondsen en stichtingen.
Lust voor het oog
Dit monumentale keukenstuk is een lust voor het oog. Wie ernaar kijkt, maakt een visuele wandeling langs allerlei soorten voorstellingen. Op de achtergrond geven feestende mensen zich over aan muziek, eten en drank. Maar het oog wordt als vanzelf getrokken naar het uitbundige stilleven op de tafel linksvoor: een bloemstuk, een fruitschaal boven op een kuip met groenten, glanzend vaatwerk, diverse vissen en zelfs een schildpad. Boven de schaal met vlees en gevogelte rechts vindt een ontmoeting plaats tussen een pluimveehandelaar en een keukenmeid. De jongeman kijkt verlangend naar de jonge vrouw, terwijl zij ons aankijkt. In dit schilderij liet Cornelis van Haarlem al zijn vaardigheden zien.
Haarlemse genres
Cornelis van Haarlem toont ons in dit keukenstuk in één oogopslag de geboorte van verschillende typisch Haarlemse genres: vrolijke gezelschappen, stillevens en figuurstukken. Deze genres kwamen voort uit de Vlaamse schilderkunst. Dit schilderij vormt hiermee een belangrijke schakel tussen de kunstcentra Antwerpen en Haarlem. Oorspronkelijk werden voorstellingen met keukens gebruikt als achtergrond in Bijbelse voorstellingen. Vlaamse kunstenaars plaatsten de keukenscenes in de loop van de 16de eeuw steeds meer naar de voorgrond. Rond 1600 lieten Haarlemse schilders de Bijbelcontext helemaal los, waardoor het keukenstilleven een zelfstandig en zeer populair genre werd. Op dezelfde manier groeiden vrolijke gezelschappen en amoureuze koppels van bijzaak in een Bijbelse voorstelling uit tot aparte genres.
Cornelis van Haarlem verbleef tussen 1581 en 1583 in Antwerpen en heeft daar zeker inspiratie opgedaan voor dit keukenstuk. Conservator oude kunst Norbert Middelkoop: “Het Frans Hals Museum had al 17 historiestukken en portretten van Cornelis van Haarlem. Het is heel bijzonder, dat we nu met steun van fondsen ook het enige nog bekende keukenstuk van de meester kunnen verwerven. Hiermee kunnen we de sleutelrol laten zien die Cornelis van Haarlem speelde tussen Antwerpen en Haarlem. Met deze aankoop heeft het Frans Hals Museum de grootste en meest volledige collectie schilderijen van Cornelis van Haarlem ter wereld.”.
Restauratie
De aanwinst is vanaf nu te zien in het Frans Hals Museum. Eind 2024 zal het werk worden gerestaureerd. Norbert Middelkoop: “Tijdens ons onderzoek voor de aankoop van dit unieke keukenstuk ontdekten we dat het in het verleden te sterk is gerestaureerd en op plaatsen zelfs is overschilderd. Hierdoor zijn de transparante en subtiele overgangen van Cornelis van Haarlem niet meer goed te zien. Daarom zullen onze restauratoren vanaf najaar 2024 de overschilderingen verwijderen. Vanaf voorjaar 2025 kun je dit schilderij weer bekijken in een toestand die recht doet aan de meester. In een nieuwe lijst, dankzij een bijdrage van Stichting Dorodarte.”
Met steun van
Deze bijzondere aankoop was mogelijk met steun van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Hans en Thea Alders-Timmer Fonds), Van Toorn Scholten Stichting, Vereniging van Vrienden van het Frans Hals Museum en een particulierfonds van het Frans Hals Museum. Directeur Vereniging Rembrandt Geert-Jan Janse: “Met dit schilderij, voor zover bekend het enige keukenstuk van Cornelis van Haarlem dat bewaard is gebleven, kan het Frans Hals Museum een representatiever overzicht geven van een van de belangrijkste schilders van de stad Haarlem en tegelijkertijd laten zien waar de wortels liggen van twee typisch Haarlemse genres, het ‘banketje’ en het vrolijke gezelschap. Na een grondige restauratie, die het museum in het eigen atelier uit kan voeren, zullen de vele aantrekkelijke details op het schilderij, zoals de schildpad en de weerkaatsingen van het licht op de metalen kannen en schotels, nog meer gaan spreken. Mijn dank gaat uit naar iedereen die deze aankoop heeft helpen mogelijk maken, in het bijzonder de leden, partners en begunstigers van de Vereniging Rembrandt.”.
Het Keukenstuk met vrolijk gezelschap, keukenmeid en pluimveehandelaar is vanaf nu te zien in het Frans Hals Museum, Groot Heiligland 62 in Haarlem. Eind 2024 zal het werk worden gerestaureerd.
Beeld: Cornelis Cornelisz van Haarlem, Keukenstuk met vrolijk gezelschap, keukenmeid en pluimveehandelaar, 1596, Gesigneerd en gedateerd op de tafelrand (midden): CH A Haarlem 1596, Olieverf op doek, 137 x 198 cm
