Kunnen we onze ogen wel geloven? Met de sterke opkomst van AI-gegenereerd beeld, is deze vraag relevanter dan ooit. Maar niet nieuw. In de tentoonstelling De Grote Illusie – 200 jaar Virtual Realities neemt Teylers Museum je mee naar de negentiende eeuw, toen optische illusies uitgroeiden tot massaspektakel. Dompel je onder in de roots van virtual reality, augmented reality en deepfake en stap in de tentoonstellingszaal van het oudste museum van Nederland, die is veranderd in een hedendaags spiegelpaleis. Van spiegels en projectoren naar het digitale vernuft van AI: De Grote Illusie, te zien van 16 februari tot en met 1 september 2024, laat zien dat de beleving van toen niet zoveel verschilt met die van nu. Hooggeëerd publiek, gaat dat zien!
Sensatie
Een pratend hoofd op een tafel, een geest die opduikt op het toneel, stereokijkers die je de Egyptische piramides laten zien in drie dimensies: in de negentiende eeuw worden optische illusies een sensatie. Mensen vergapen zich aan de grootse en verbijsterende beeldeffecten, vaak gecreëerd met de nieuwste technieken en ontwikkelingen in de wetenschap. Via spectaculaire theateracts en spannende kermisshows raakt het publiek zwaar onder de indruk van deze nieuwe, revolutionaire vorm van entertainment. Werelden die normaal onbereikbaar zijn en dingen die niet kúnnen, maar die echter dan echt lijken: deze virtual realities zijn fascinerend.
Pepper’s Ghost en Tupac
De techniek achter de verschijning van personen als geesten (‘Pepper’s Ghost’) wordt ook tegenwoordig nog gebruikt en leidt tot dezelfde opwinding en verbazing. Denk maar aan Tupac, die – 150 jaar na het ontstaan van deze techniek – na zijn dood opeens tussen andere artiesten op het podium verscheen. Ook zorgen over de geloofwaardigheid van de gecreëerde werkelijkheden kwamen in de negentiende eeuw al op. Vanuit een fascinatie voor de werking van het oog, bevindt zich in de wetenschappelijke collectie van Teylers veel materiaal dat optische illusies bevat. De interactieve familietentoonstelling laat je de negentiende-eeuwse én de hedendaagse virtual realities beleven. Neem een kijkje in het topstuk van Teylers: het Kaiserpanorama. Stap in een caleidoscopische ruimte, kijk door een VR-bril en laat je verrassen door kunstmatige intelligentie. Vanuit vergelijkingen met het heden stelt De Grote Illusie opnieuw de actuele vraag: is zien geloven?
Aanwinst collectie Wim van Keulen
In de tentoonstelling is ook een selectie topstukken uit een bijzondere collectie stereofotografie te zien, een recente aanwinst van het museum. Deze aanwinst bestaat uit enkele tientallen stereokijkers en stereofoto’s uit de vroegste periode, tussen 1850 en ca. 1865. Het is een prachtige aanvulling op de bestaande wetenschappelijke collecties, waarin voorlopers van de stereofotografie al aanwezig zijn. De verzameling, tijdens zijn leven bijeengebracht door de Haarlemse verzamelaar Wim van Keulen (1933-2021) geniet internationaal groot aanzien. Van Keulen werkte in het verleden met meerdere musea samen aan tentoonstellingen en leende eerder zijn materiaal uit aan Teylers Museum.
Samenwerkingen
De Grote Illusie is de eerste tentoonstelling in Nederland op het grensvlak van wetenschap, techniek, theater en massaentertainment. Bruiklenen komen onder meer van het Rijksmuseum, Eye Filmmuseum en diverse privéverzamelaars en –musea. Enkele topstukken komen van de Cinématèque in Parijs, zoals een mini-diorama à la Daguerre, met foto’s in dag/nacht-effecten. Het Gents Universiteitsmuseum leent een originele fenakistiscoopschijf uit van de Gentse hoogleraar Joseph Plateau, die onderzoek naar het zicht deed en gezien wordt als een belangrijke grondlegger van de film. Bij de inhoudsontwikkeling van de tentoonstelling zijn prof. dr. Frank Kessler, hoogleraar mediageschiedenis aan de Universiteit Utrecht, prof. dr. Kurt Vanhoutte, hoogleraar theaterwetenschap aan de Universiteit van Antwerpen, dr. Sabine Lenk, postdoc onderzoeker Universität Marburg, prof. dr. Nele Wynants, onderzoeksprofessor aan de Universiteit Antwerpen betrokken. In de publieksactiviteiten werkt Teylers Museum samen met Eye Filmmuseum, Schuur Haarlem en het Rathenau Instituut.
Meer informatie op Teylersmuseum.nl
Foto: Stereofoto in etui door A. Claudet (Collectie Wim van Keulen). Ca. 1850-1865. Collectie Teylers Museum
