Vanaf 22 september presenteert het Frans Hals Museum de tentoonstelling Blik op Haarlem. Ruisdael – Berckheyde – Van Goyen. Het is de eerste tentoonstelling ooit gewijd aan het Haarlemse stadsgezicht in de 17de eeuw. Met deze tentoonstelling verklaart het Frans Hals Museum de liefde aan Haarlem en het omringende landschap, gezien door de ogen van toonaangevende kunstenaars uit de 17de eeuw, zoals Jacob van Ruisdael, Gerrit Berckheyde, Jan van Goyen en vele anderen.
De stad Haarlem, uniek door zijn bijzondere ligging en het silhouet van de imposante Bavokerk, was een ongekend populair onderwerp voor 17de-eeuwse kunstenaars. Sommigen lieten zich inspireren door de schitterende omgeving, anderen gebruikten de stad als motief om de lokale geschiedenis in beeld te brengen. De Haarlemse stadsgezichten werden zelfs zo populair dat het genre een eigen naam kreeg: ‘Haarlempjes’.
Jan van Goyen, opgeleid in Haarlem, was een pionier in het genre. Hij bracht de Haarlemse stadspoorten in beeld maar zijn vergezichten waarin je de stad ziet vanuit het Haarlemmermeer met het silhouet van de Bavokerk aan de horizon, zijn het meest bekend. De Haarlemmers Gerrit Berckheyde en Jacob van Ruisdael hebben echter ons beeld van het 17de-eeuwse Haarlem en omgeving het meest bepaald. Berckheyde met zijn zo kenmerkende stadsgezichten van de Grote Markt, met afwisselend de Bavo en het stadhuis als blikvangers, de Waag aan het Spaarne en de stadspoorten. Ruisdael met zijn Haarlempjes, waarin zware wolkenluchten het landschap domineren en de Bavo zo herkenbaar aan de horizon staat. Berckheyde en Ruisdael hebben ook het beeld bepaald van Haarlem als dé ideale plek op aarde waar niets aan zou mankeren. De straten zijn brandschoon en het is er altijd mooi weer; de stad baadt in het zonlicht met een vertrouwde Hollandse wolkenlucht.
Bijzondere bruiklenen
Aan de hand van 55 schilderijen, tekeningen en prenten, waarvan 19 uit de collectie van het museum zelf, ontvouwt de tentoonstelling zich als een wandeling van buiten naar binnen: van het Haarlemmermeer, de naburige dorpen en de duinrand, via het Spaarne en de stadspoorten de stad in, om uit te komen op de Grote Markt bij de Bavokerk.
Enkele van de bruiklenen zijn nog nooit eerder in het Frans Hals Museum te zien geweest, zoals een van de vroegste Haarlempjes van Jacob van Ruisdael en Gezicht op de Sint Bavo vanuit de Smedestraat door Gerrit Berckheyde, beide uit particulier bezit. Maar ook het stemmige Gezicht over het Spaarne door Jan van Goyen uit het Kunsthaus in Zürich is te bewonderen, evenals Hendrick Vrooms monumentale Slag op het Haarlemmermeer, die voor de stad Haarlem is gemaakt maar al sinds de 19de eeuw in het Rijksmuseum hangt. Speciaal voor deze tentoonstelling heeft het Noord-Hollands Archief vele zelden getoonde tekeningen en prenten beschikbaar gesteld, waaronder een meer dan één meter brede grote tekening van het Beleg van Haarlem.
Haarlemmers in audiotour
Speciaal voor deze tentoonstelling is een gratis audiotour ontwikkeld in het Nederlands en Engels. Bekende Haarlemmers als illustrator Eric Coolen, boswachter Rien de Vries van Staatsbosbeheer, bierbrouwer Robbert Uyleman, Maaike Kooiman van Stichting Stem in de Stad en Toine Limonard en Matt Pendrick van de Haarlemse Jongerenraad reageren ieder op een kunstwerk dat voor hen relevant is.
Maaike Kooiman bijvoorbeeld staat stil bij De Grote Markt te Haarlem met de Grote of Sint-Bavokerk van Gerrit Berckheyde. Ze ziet een schone, geordende binnenstad waar geen plek lijkt te zijn voor mensen die niet mee kunnen doen met de maatschappij en legt zo een link naar het heden. En Eric Coolen reageert op de enorme prent Gezicht op Haarlem van Pieter de Molijn en Jan van de Velde vanuit de blik van een striptekenaar.
Samenwerking met ABC Architectuurcentrum
Tegelijkertijd met de tentoonstelling in het Frans Hals Museum is in ABC Architectuurcentrum Haarlem de tentoonstelling Blik op Haarlem zand, water, vest, stad te zien, over de stedelijke ontwikkeling van Haarlem. Daarbij vormen de schilderijen van de 17de-eeuwse schilders uit de tentoonstelling in het Frans Hals Museum steeds het uitgangspunt. Zie voor meer informatie architectuurhaarlem.nl
Fotowedstrijd
Bij de tentoonstelling organiseert het Frans Hals Museum een fotowedstrijd.
Lidewij de Koekkoek, directeur Frans Hals Museum: “Als hét kunstmuseum van Haarlem willen we niet alleen de mooiste blik op Haarlem van topkunstenaars uit de 17de eeuw tonen, we willen ook de blikken van nu op de stad tonen. Daarom vragen we deelnemers aan de fotowedstrijd te laten zien wat de stad voor hen betekent, wat hún blik op Haarlem is. Dat kan een favoriete plek zijn of juist een plek die helemaal niet favoriet is. Een plek waar je trots op bent of helemaal niet.”
De mooiste, grappigste, verrassendste foto’s zijn te zien in het Frans Hals Museum tijdens de tentoonstelling. De winnaar krijgt een gratis rondleiding voor 4 personen door het Frans Hals Museum. Zie voor meer informatie franshalsmuseum.nl/jouwblik
Boek
Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerd boek over Haarlemse Stadsgezichten geschreven door Norbert Middelkoop, Conservator Oude Kunst van het Frans Hals Museum, en Alexander de Bruin, Conservator Beeldcollecties van het Noord-Hollands Archief. Deze publicatie, in Nederlands- en Engelstalige edities, is een productie van het Frans Hals Museum, in samenwerking met Waanders Uitgevers.
Randprogrammering Blik op Haarlem
Zowel het Frans Hals Museum als ABC Architectuurcentrum organiseren dit najaar een uitgebreide randprogrammering rondom Blik op Haarlem.
ABC Architectuurcentrum biedt onder andere stadswandelingen en themaexcursies. Het Frans Hals Museum biedt een lezing en rondleidingen voor volwassenen. Voor kinderen zijn er in de herfst- en kerstvakantie speciale familietours en een fotoworkshop waarin kinderen een portret van zichzelf maken met de stad Haarlem als decor. De speurtocht en De Dikke Doe- en Luistertour, de audiotour voor en door kinderen, zijn altijd gratis bij het museumbezoek.
Fondsen
Blik op Haarlem wordt mede mogelijk gemaakt door VriendenLoterij, Vereniging van Vrienden van het Frans Hals Museum, Stichting Zabawas en een particuliere stichting.
De tentoonstelling Blik op Haarlem. Ruisdael – Berckheyde – van Goyen is van 22 september 2023 tot en met 7 januari 2024 te zien in het Frans Hals Museum aan het Groot Heiligland in Haarlem.
Meer informatie: franshalsmuseum.nl/blikophaarlem
Beeld: JACOB VAN RUISDAEL, Gezicht op de bleekvelden nabij Haarlem, ca. 1665 – 1670. Doek, Part. Coll.
